چکیده:
زمینه مساله: اندازه‌گیری کیفیت زندگی به عنوان یک بحث علمی در سال های اخیر توجه افراد زیادی را به خود معطوف کرده است. از جمله عواملی که بر کیفیت زندگی تاثیر می گذارند کمرویی و هراس اجتماعی می باشد. شیوع کمرویی و هراس اجتماعی در دانشجویان پی‌آمدهای زیان بار فردی و اجتماعی به دنبال خواهد داشت که توجه دانشگاه‌ها را درجهت کاهش آن می‌طلبد. هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین کمرویی و هراس اجتماعی با کیفیت زندگی در دانشجویان دانشگاه پیام نور می باشد. روش: روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می باشد و جامعه آماری این تحقیق، کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان گرمی در سال تحصیلی 93-92 بود. که 100 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای مرحله ایی انتخاب گردید. و برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه های کیفیت زندگی (36 سوالی) ، کمرویی استنفورد (1997) و هراس اجتماعی کانر و همکاران (2000) استفاده شد. و برای تجزیه و تحلیل و داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه استفاده شد. نتایج: پژوهش حاضر نشان داد که کم رویی و هراس اجتماعی با کیفیت زندگی رابطه منفی و معنی داری دارد. نتیجه گیری: بنابراین بایستی در دانشگاه شرایطی فراهم گردد تا کم رویی و هراس اجتماعی دانشجویان به عنوان آینده سازان جامعه، کاهش یافته و کیفیت زندگی بالاتری را تجربه کنند.
کلید واژه ها: کیفیت زندگی، کمرویی، هراس اجتماعی
مقدمه
اندازه‌گیری کیفیت زندگی به عنوان یک بحث علمی در سالهای اخیر توجه افراد زیادی را به خود معطوف کرده است. این واقعیت، همواره به عنوان یک پیامد نهایی در مطالعات بالینی، مداخلات و مراقبتهای بهداشتی مد نظر می‌باشد. به طور کلی کیفیت زندگی از واژه‌هایی است که تعریف مشخص و یکسانی ندارد؛ اگر چه مردم به شکل غریزی معنای آن را به راحتی درک می‌کنند. نظریات متفاوتی در مورد کیفیت زندگی وجود دارد. اغلب صاحب‌نظران در این زمینه توافق دارند که کیفیت زندگی جنبه‌های مثبت و منفی زندگی را در کنار یکدیگر در نظر می‌گیرد و چند بعد دارد. از طرفی آن را یک مفهوم ذهنی و پویا قلمداد می‌نمایند (مکوندی و زمانی، 1390).
کیفیت زندگی را سازمان جهانی بهداشت پندار های فرد از وضعیت زندگی اش با توجه به فرهنگ و نظام ارزشی که در آن زیست می کند و ارتباط این دریافتها با اهداف، انتظارات، استان داردها و اولویت های مورد نظر فرد تعریف کرده است. کیفیت زندگی درعلوم پزشکی تحت عنوان کیفیت مرتبط با سلامت است که عبارتست از: ارزیابی ذهنی فردی از وضعیت سلامت کنونی اش، مراقبت های بهداشتی، فعالیتهای ارتقاء دهنده سلامتی که موجب سطحی از فعالیت کلی می شود و به فرد اجازه می دهد که اهداف ارزشمند زندگیش را دنبال کند. پژوهشگران سه ویژگی اساسی را برای کیفیت زندگی در نظر می گیرند شامل: چند بعدی بودن، ذهنی بودن و پویا بودن. چند بعدی بودن بر پایه ابعادی که ارتباط نزدیکی با هم دارند، بطور کلی سه بعد اساسی کیفیت زندگی مربوط به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی می باشد این ابعاد را می توان بصورت زیر تعریف کرد . بعد جسمی عملکرد کامل بدن است و به دریافت فرد از توانایی هایش اطلاق می شود. بعد روانی حالت توازن و سازگاری فرد با خود و دیگران است و بعد اجتماعی به توانایی فرد در برقراری ارتباط با اعضاء خانواده، همسایگان و سایر گروههای اجتماعی ارتباط دارد. همچنین کیفیت زندگی یک موضوع ذهنی و پویاست یعنی در هر زمان نسبت به زمان دیگر متفاوت است (منصوریان، شجاعی‌زاده و سایه‌میری، 1386).
یکی از مسائل و معضلات موجود در ایجاد روابط عاطفی و بین فردی که در سالهای اخیر مورد توجه کارشناسان تعلیم و تربیت، روان‌شناسان و مشاوران خانواده قرار گرفته است، پدیده‌ی کمرویی است. در گذشته پدیده کمرویی یک صفت پسندیده مرزی بود که معمولاً آن را با صفت پسندیده‌ای چون شرم و حیاء اشتباه می‌گرفتند. اما امروزه کمرویی و داشتن احساس ناخوشایند در موقعیتهای بین‌فردی مشکلی است که می‌توان از آن به عنوان یک معلولیت اجتماعی نام برد که می‌تواند مشکلات جدی در راه اجتماعی شدن و سازگاری اجتماعی فرد مبتلا به آن، بوجود آورد (درویزه و آزادی، 1389). بحث درباره شیوع کمرویی و درصد فراوانی افراد کم‌رو کار ساده‌ای نمی‌تواند باشد، می‌توان گفت که پدیده کمرویی فوق‌العاده فراگیرست. درصد قابل توجهی از کودکان و نوجوانان، جوانان و بزرگسالان هر جامعه دچار کمرویی و چنین ناتوانی‌ها و معلولیت‌هایی اجتماعی هستند. کمرویی یک پدیده روانی- اجتماعی است. این، صفت یک ویژگی ارثی یا ژنتیکی نیست، بلکه اساساً در نتیجه روابط نادرست بین فردی و سازش نایافتگی‌های اجتماعی در مراحل اولیه رشد، در خانه و مدرسه پدیدار می‌گردد (افروز، 1385).
کمرویی و هراس اجتماعی با هم مرتبطند اما مفاهیم یکسانی نیستند. اصطلاح «کمرویی» معمولاً به کناره‌گیری اضطراب و یا احساس ناراحتی در وضعیت‌های بر قراری رابطه با دیگران گفته می‌شود. هراس اجتماعی از جمله اختلال‌های اضطرابی[1] است که در آن اضطراب در برخی موقعیتهای معین و یا در برابر اشیاء خاص در حالی که معمولاً خطرناک نیستند بروز می‌کند. اصطلاح اضطراب اجتماعی، به تجربه‌ی نگرانی یا ناراحتی در وضعیت‌هایی که احتمال دارد افراد مورد مشاهده و بررسی و یا مورد قضاوت دیگران قرار گیرند، اشاره دارد (مارتین، ترجمه راضی و میرزابیگی، 1389).
شیوع کمرویی و هراس اجتماعی در دانشجویان پی‌آمدهای زیان بار فردی و اجتماعی به دنبال خواهد داشت که توجه دانشگاه‌ها را درجهت کاهش آن می‌طلبد. در این راستا بررسی رابطه کم رویی و هراس اجتماعی با کیفیت زندگی دانشجویان ، به عنوان آینده‌سازان جامعه امری ضروری است.
روش
شرکت کنندگان
می‌توان گفت پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و از منظر گردآوری اطلاعات، روشی علی- مقایسه‌ای محسوب می‌شود.
جامعه آماری کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان گرمی می‌باشند. آمار آنها در سال تحصیلی 93-92 حدود 2000 نفر بوده است.
در این تحقیق نمونه‌ای 100 نفری با توجه به جدول مورگان به صورت خوشه ایی مرحله ایی انتخاب شدند. به این صورت که از تمام کلاس‌های دانشگاه پیام نور این شهرستان 10 کلاس انتخاب شد و از هرکلاس 10 نفر (5 پسر و 5 دختر) برای نمونه به صورت تصافی انتخاب شدند.
پرسشنامه کیفیت زندگی (36-SF) : این پرسشنامه برای ادراک افراد از سلامتی خود، ابزاری مناسب است. این پرسشنامه 36 سوال را شامل می شود، که هشت خرده مقیاس مرتبط با سلامت را می سنجد: عملکرد جسمانی، نقش جسمانی، درد بدنی، عملکرد اجتماعی، نقش هیجانی، سلامت عمومی، سرزندگی و سلامت روان. به طور کلی این پرسشنامه دو رویکرد جسمانی و رویکرد روانی را می سنجد. پژوهشها درباره کیفیت زندگی نشان می دهد که این پرسشنامه روایی و اعتبار بالای دارد (مک هورنی و وار[2]، 1993؛ گارات،[3]( 1997). روایی و اعتبار پرسشنامه را (اس اف- 36) برای اولین بار در ایران منتظری (2005) در 4163 نفر در رده سنی 15 سال به بالا ارزیابی کردند، که بیشتر آنها متأهل بودند. ضریب پایایی در هشت بعد از 77/0 تا 95/0 به غیر از بعد سر زندگی 65/0 بود. در مجموع یافته ها نشان داد که نسخه ایرانی این پرسشنامه، با روایی و اعتبار بالا برای اندازه گیری کیفیت زندگی در بین جمعیت عمومی، ابزاری مناسب است.
پرسشنامه کمرویی استنفورد (زیمباردو): پرسشنامه کمرویی دارای 40 سؤال و نحوه نمره گذاری بر روی طیف پنج درجه‌ای لیکرت، تنظیم شده است. منتظرغیب و احقر (1391)، در تحقیقی که انجام دادند پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ پرسش های مقیاس در مورد 70 نفر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف 78/0 محاسبه شد که نشانه همسانی خوب آزمون است همچنین جهت تعیین روایی محتوایی، این پرسشنامه توسط اساتید روان شناسی که در زمینه پژوهش از تجارب کافی برخوردار بودند مطالعه شده و براساس نظرات پیشنهادی آن ها اصلاحات لازم انجام شد (منتظرغیب و احقر، 1391).
پرسشنامه هراس اجتماعی کانور و همکاران: این پرسشنامه 17 آیتم دارد که نشانه های ترس، اجتناب و فیزولوژیایی را در فوبی اجتماعی اندازه گیری می کند. کانور و همکاران (همانجا) پایایی این مقیاس را به روش بازآزمایی در گروههای با تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی برابر با 78/0 تا 89/0، همسانی درونی یا ضریب آلفا در گروهی از افراد بهنجار را برای کل مقیاس برابر 94/0 و برای مقیاس‌های فرعی ترس 89/0، پرهیز 91/0 و ناراحتی فیزیولوژیک برابر 80/0 گزارش کردند. روایی همگرا برای کل مقیاس در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در مقایسه با نمرات مقیاس هراس اجتماعی فرم کوتاه (BSPS)[4] (دیویدسون و همکاران، 1997) ضرایب همبستگی 57/0 تا 80/0 را به دست داد که ضریب‌های همبستگی معنادار و بالایی به شمار می‌رود و روایی همگرای بالای این پرسشنامه را نشان می‌دهد (داداشزاده، یزداندوست، غرایی، اصغرنژاد فرید، 1391).
شیوه اجرا
ابتدا برای گرفتن مجوز انجام تحقیق به بخش تحقیقات دانشگاه مراجعه و مسئولین این اداره، پس از بررسی پرسشنامه‌ها مجوزی را به منظور اجرا صادر نمودند. سپس لیست تمام دانشجویان دانشگاه به تفکیک رشته و جنس تهیه شد. در مرحله اول از بین کلاس های موجود در دانشگاه 10 کلاس به تصادف انتخاب گردید. که از هر کلاس به صورت تصادفی (5 نفر دختر و 5 نفر پسر) به عنوان نمونه پژوهش برای بررسی و تحقیق انتخاب گردیدند. سپس پژوهشگر، هدف از انجام تحقیق و لزوم همکاری صادقانه آزمودنی‌ها در تکمیل نمودن پرسشنامه‌ها را مطرح نمود. آنگاه نحوه پاسخ دهی به پرسشنامه‌ها تشریح گردید و به آزمودنی‌ها اطمینان داده شد که اطلاعات جمع آوری شده کاملاً محرمانه خواهد ماند. سه پرسشنامه در سه مرحله در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت و از آنها خواسته شد پس از پاسخ به هر پرسشنامه، آن را به آزمونگر تحویل دهند. در مرحله اول، آزمون کیفیت زندگی به صورت گروهی یا فردی در محل مورد نظر اجرا گردید و در مرحله دوم، پرسشنامه کم رویی و در مرحله سوم پرسشنامه هراس اجتماعی را شرکت کنند گان تکمیل نموده و به آزمونگر تحویل دادند.