کارشناس ارشد زبان و ادبیات عرب
« مقدمه »
از آنجایی که سرشت و طبیعت آدمی تنها از طریق آموزش می‌تواند شکل مطلوب خویش را بپذیرد تحلیل و بررسی ارتباط محتوای آموزشی در سطوح مختلف حائز اهمیت بوده و بکارگیری آن از طرف برنامه ریزان و طراحان متون درسی مفید و مؤثر است.
مطالب موجود در هر مقطع آموزش حامل پیامی است که مخاطبان آن دانش‌اموزان وخوانندگان آن هستند. لذا زبان حال کاملاً ویژه بوده و اختصاص به گروه خاصی از افراد جامعه یعنی دانش‌آموزان دارد. بنابراین تصمیم‌گیری در این رابطه باید بر پایه عقل و درایت باشد تا نتیجه‌ای فرح بخش و موفقیت‌آمیز داشته باشد. و استفاده از تجارب در ادوار مختلف آموزشی است. آن دسته های از افعالی که صفات دقت ظرافت و همسانی با نیازهای افراد، نظم و برنامه‌ریزی ( ارتباط میان اطلاعات ) ( شبکه سازی اطلاعات ) و موضوعات داده شده بهره مند باشد، سرانجامی موفق و پایانی رضایت بخش برخوردار است، و کمتر به سرازیری انزوا ختم می‌گردد. این اصل مربوط به شیوه حقیقت یابی درکنه امور است.
لذا می‌توانیم با استفاده از افراد شاخصی که در هر دوره ای از زمان وجود داردند از نظر درک و دریافت مطالب و مسائل از دیگران برترند پیش بینی وقایع و تصمیمات در امور را بهتر به هدف برسانیم، تا از طریق کشف دانش نو نه تنها از نادانی و سرگردانی خود بکاهیم، بلکه ما را در پیش‌بینی های مستدل تر، چیره تر و در انجام امور مجهزتر و در دریافت موارد و شیوه های جدید با کیفیت بهتر و موفق تر کمک نماید.
چگونه آموزش و پرورش هدف‌اش را از تهیه کتب عربی دوره دبیرستان بیان کرده است؟
1) فهم متون دینی و درک زیبائی‌های زبان فارسی از طریق یادگیری زبان عربی ممکن است و در ارائه این کتب بسیار سعی شده است علاوه بر لغات و اصطلاحات و کلمات و عبارات و ادعیه بصورت عربی از لغات فارسی نیز استفاده شده تا حلاوت و لطایف زبان فارسی را درک نماید.
2) ترجمه متون بر عهده دانش‌آموزان بوده و معلم نقش راهنما و مرشد را خواهد داشت.
3) ارائه مطالب به دانش‌پژوهان از طریق شیوه اکتشافی باشد.
4) ارائه مطالب در حد کتاب بوده و خارج از ظرفیت آموزشی مدرسه نباشد.
5) یادگیری زبان قرآن بدون رعایت درست خوانی و تلفظ صحیح امری مشکل است لذا باید کلمات با رعایت دقیق حرکت‌ها و اعراب خوانده باشد.
چطور توانستم به برخی از اهداف مطرح شده از طرف آموزش و پرورش در تهیه کتب عربی پاسخ بگویم؟
1- هدف از آشنایی داشن آموزان با متون دینی فدای یادگیری جملات درست از لحاظ دستوری و عبارات رایج و اصطلاحات روز گردیده تا حدی که یادگیری زبان عربی با ارائه جملات ساده و عبارات سبک از محتوا وکیفیت آن کاسته و گاهاً به فراموشی سپرده است.
2- تسلط دانش‌آموزان به جملات و عبارات عربی احتیاج به آشنایی آنها به شیوه صحیح ترجمه دارد وزارت آموزش و پرورش می تواند با افزودن چند صفحه در انتهای کتاب راجع به آن از سرگردانی و گریزانی دانش‌آموزان بکاهد و راه درست را به آنها نشان بدهد.
3- ارائه مطالب در مدارس بصورت معلم محوری بوده و در راستای شیوه اکتشافی وزارت آموزش گام مؤثر و عملی برنداشته است.
4- مطالب آموزشی که در مدارس ارائه می‌شود در حد مطالب کنکور جهت رقابت های علمی برای کسب مدارج بالاتر نیست، در این صورت باید یکسان سازی در این امر انجام گردد یا مطالب کتاب را افزایش دهیم تا جوابگوی آزمون های علمی باشد و یا در سطوح مطالب خواسته شده در کنکور تعدیل ایجاد نمائیم.
ارائه راهکارهای عملی در جهت پیشرفت علمی دانش آموزان
1) اختصاص دادن زمان بیشتر در تدریس عربی سال اول و سال دوم ریاضی و تجربی
2) ارائه مطالب بر اساس نیازمندی های روز دانش‌آموز باشد و اکثر مطالب بر اساس مطالب و متون گذشته تهیه شده است و با توجه به مسایل کنونی جامعه نیست.
3) استفاده از نرم افزار و سخت افزارها و اینترنت در مدارس همانند سی دی های آموزشی ، کامپیوتر و شبکه های مربوط به آن.
4) ارائه مطالب و موضوعات درسی بصورت چارت و جداول و کارت های آموزشی از طرف وزارتخانه جهت رقابت با سایر مؤسسات آموزشی خصوصی و ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان بعنوان وسایل کمک آموزشی.
5) ایجاد تنوع در انتخاب متون درسی جهت جلوگیری از یکنواختی و دلزدگی دانش‌آموزان
6) اختصاص دادن یک درس در هر مقطع از سال تحصیلی به شیوه مکالمه و آشنایی آنها به اصطلاحات ضروری و روزمره.
7) انتخاب یک موضوع درسی در هر مقطع آموزشی تحت عناوین ورزشی و معرفی یک شخصیت از جهت اخلاقی و کسب افتخارات که موضوعی است بسیار مورد علاقه جوانان است.
8) ارائه مطالب یک درس بصورت تطبیقی با جملات و عبارات و اصطلاحات و یا ضرب‌المثل ها در عربی و فارسی و انگلیسی.
9) استفاده از وسایل سمعی بصری برای تلفظ صحیح کلمات و آشنایی با شیوه ارتباط و آشنا کردن گوش قبل از سخن گفتن به عبارات و کلمات ساده عربی.
10) آشنا کردن زبان آموز علاوه بر کلمات و جملات به ادبیات آن زبان از طریق معرفی شخصیت های ادبی و علمی در آن.
11) یکنواختی و همسان سازی در برگزاری آزمون های علمی از جمله کنکور در راستای مطالب آموزشی یاد گرفته شده از طرف دانش آموزان در مدرسه، که اکثر اوقات آزمون‌های فوق خارج از مطالب یاد گرفته شده در محیط آموزشی مدرسه است.
بررسی کتاب هر دوره آموزشی و مشکلات موجود در آن
الف : عربی 1 عمومی
1- در درس اول ، می‌توانستیم عبارات را ساده‌تر و جملات را واضح‌تر انتخاب کنیم تا دانش‌آموز بتواند با انواع کلمه ( اسم، فعل، حرف ) بهتر آشنا شود و از فعل‌ها در زمان ها و صیغه های مختلف بکار ببریم تا با صرف فعل در شکل‌های مختلف مسلط گردد. و غالباً فعل‌ها بصورت امر استفاده گردیده است، که متأسفانه این امور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. همانند : هَبْ ، اَلحِقْ ، قَوِّ ، اُشدُدْ ،...
2- در قواعد درس اول تنوع بی‌حسابی را می یابیم که موجب سرگردانی دانش‌آموز گردیده و یادگیری او از انسجام و نظم و پایداری برخوردار نیست.
3- در صفحه 9 ( التمرین السابع ) اقسام جمله و ارکان آن بیان شده است، که فهم آن در شروع سال تحصیلی برای دانش آموزان مشکل خواهد بود، بهترین شیوه آن است که آن را در دروس نهم و دهم بگنجانیم.
4- در صفحه 10 مربوط به کارگاه ترجمه قسمت پنجم عبارت : لا تَعبدوا اِلّا اللهَ (فقط خداوند را عبادت کنید ) قرار دارد که این شیوه ترجمه برای دانش‌آموز سال اول نامفهوم است. چون جمله با ( لا ) نهی شروع شده و به صورت مثبت ترجمه می شود و با مطالب یادگرفته شده منافات دارد.
5- درس ششم ضمیر و انواع آن را بصورت ناقص معرفی می‌کند در صورتی که آشنایی دانش‌آموزان به مبحث ضمیر لازم و ضروری است.
6- مسئله بعدی وجود متن های یکنواخت و تکراری از درس اول تا درس هفتم است که از تنوع برخوردار نیست. می‌توانیم با ارائه متون مختلف از لحاظ موضوع ایجاد انگیزه و علاقه در دانش‌آموزان نمائیم.
ب : بررسی عربی سال دوم ریاضی و تجربی
1) ارائه حجم بسیار زیادی از قواعد به دانش‌آموزان خصوصاً از درس دوم تا درس پنجم که معضل اصلی آنها در این دروس یادگیری و کاربرد آن در جملات است.
2) عدم ارائه نمونه‌های کافی در ترجمه عبارات فارسی و عربی و نکات مربوط به آن که موضوعی کم رنگ و فراموش شده در این مقطع از سال تحصیلی است.
3) فقر ارائه متون کافی به صورت علمی با توجه به دانش‌آموزان که در رشته تجربی و ریاضی تحصیل می‌کنند، اینگونه موضوعات موجب انگیزه و ایجاد علاقه در دانش‌آموزان می‌گردد.
ج : بررسی عربی سال سوم ریاضی وتجربی
1) مواجه شدن دانش‌آموزان با مشکلات متعدد در درس اول و دوم در رابطه با صرف فعل معتل در صیغه های مختلف.
2) متن درس اول خیلی مختصر و کوتاه بوده و دانش‌آموز نمی‌تواند با فعل معتل و اقسام آن به صورت کافی آشنا گردد.
3) فعل‌های معتل بصورت اعلال شده انتخاب گردیده، در صورتی که دانش‌آموز کاملاً با فعل معتل و انواع آشنا نشده است. و کاربرد فعل‌های صحیح که در انتها با (ی) ضمیر متکلم بکاررفتند موجب اشتباه در تشخیص فعل معتل و غیر آن می گردد. همانند :
کُنْتُ ، هَبْ ، آتِنا ، تَجِدُ ( فعل‌های معتل اعلال شده )
اَنطِقنِی، اَلْهِمْنی ، وَفِّقنِی ، هَوایَ، مُنایَ ( فعل صحیح همراه با ( ی ) ضمیر متکلم بکار رفته است.
4) تأکید کتاب بر ساختن و کابرد فعل‌های معتل در صیغه های متعدد و در زمان های گوناگون که از موانع یادگیری در شروع سال تحصیلی بوده، ما می‌توانیم قواعد مربوط به معتلات را در دو درس آخر کتاب لحاظ نمائیم تا از مشکلات و موانع یادگیری در آغاز سال تحصیلی بکاهیم.
5) از ارائه جملات و عبارات قرآنی که احتیاج به شرح و توضیح دارد در متن درس‌ها خودداری نمائیم تا از ابهام در ترجمه کمتر مواجه شویم مثلاً در درس دوم صفحه 32
اَوْ کَظلماتٍ فی بحرٍ لُجّیٍ یَغشاه موجٌ فوقَه موجٌ .... ظُلماتٌ بعضُها فوقَ بَعضٍ
6) ارائه تمرینات مربوط به( تمهید صفحه 38 ) که هیچگونه ارزش عملی و کاربردی برای دانش‌آموزان نداشته و غالباً همکاران از کنار آن بی‌اعتنا می‌گذرند.