ضرورت های فرهنگی و اجتماعی مشاوره و راهنمایی نقش آن در پویایی جامعه، مردم گسترش کمی و کیفی آن در سرتاسر ایران و بهره وری مطلوب از خدمات راهنمایی نیاز حیاتی مدارس، خانواده ها، مراکز شغلی و تمام اقشار جامعه را به راهنمایی و نقش و جایگاه مهم آن را در جامعه مشخص می کند. امید داریم با بذر طراوت مشاوره و راهنمایی گلهای شادمانی و رضایت را به چهره خانواده ها و تمام اقشار ببینیم و فرزندانمان این گلهای پرطراوت و نسل انقلاب در تحصیل و در زندگی و درس و اهداف با رهنمودهای مشاورین به سوی سعادت و ترفی خود در کشور گام بردارند. مشاورین باید بتوانند شتابی در این چرخ تعلیم و تربیت کمی و کیفی آن بدهند اگرچه شغل مشاوره و راهنمایی در ایران به علت نوپا بودن اقدمهای اولیه خود را برمی دارد و مطبوعات و رسانه ها نیز کمتر بدان می پردازند. مشاورین برآنند که اولاً بتوانند گره گشای معضلات جوانان و خانواده ها باشند و ثانیاً در تعلیم و تربیت و سازندگی و خدمات بر مردم هر چه بیشتر سهیم باشند. درسالهای آینده مدارس، خانواده ها، و جامعه ما طعم شیرین راهنمایی را چشیده و اثر روحبخش آن را خواهند دید.
مدارس، خانواده ها، و جامعه ما طعم شیرین راهنمایی را چشیده و اثر روحبخش آن را خواهند دید.
اگر بخواهیم میزان موفقیت مشاوران را از ابتدا ی شکل گیری نقش مشاوره در نظام جدید بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی بررسی کنیم باید به وظایف و فعالیت های مستمر مشاوران آشنا باشیم. که ذیل اهم وظایف این گروه مشخص گردیده:
شرکت فعال در شوراهای مدرسه و ستاد تربیتی در راستای ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره
شرکت در جلسات عمومی انجمن اولیاء و مربیان و جلوگیری از کمکها و مساعدتهای اولیه در زمینه ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره
تدریس درس آشنایی با برنامه ریزی تحصیلی – شغلی و انجام وظیفه در راستای تحقیق اهداف درس به شرح ذیل:
الف: آشناکردن دانش آموزان با نظام جدید متوسطه در رشته های تحصیلی و ضوابط ورود به آنها و ارتباط رشته های مذکور با رشته های دانشگاهی و بازار کار
ب: ارائه اطلاعات به دانش آموزان از طریق بازدید از محیط کار با بروشور های شغلی – نمایش فیلم، روزنامه دیواری و دعوت از صاحبان حرف و مشاغل جهت ایراد سخنرانی
ج: آگاه کردن دانش آموزان نسبت به روشهای علمی جمع آوری اطلاعات شغلی و آشناکردن آنان با مراکز مهارت آموزی و کاریابی
د-گردآوری اطلاعات لازم از طریق نهاد های زیربط در زمینه امکانات، نیازمندی های شغلی در بخش صنعت – خدمات کشاورزی و ارائه آن به دانش آموزان و اولیاء آنها
4- همکاری با کادر مدرسه در موارد زیر:
الف: پیشگیری از مشکلات اخلاقی و رفتاری دانش آموزان
ب: شکوفابودن استعداد های دانش آموزان
5- انجام مشاوره فردی بمنظور بررسی مسائل و مشکلات تربیتی و تحصیلی آنان
6- انجام مشاوره گروهی جهت بررسی و رفع مشکلات تربیتی و تحصیلی و تعیین رشته
7- اجرای آزمونهای خاص به نسبت موقعیت ها و موارد( هوش – استعداد- رغبت شغلی)
8- همآهنگی لازم با معاونین و دفترداران در تکمیل پرونده تربیتی و تحصیلی
9- انجام پروژه مربوط به هدایت تحصیلی دانش آموزان
10- تنظیم کارت مربوط به مشکلات موردی دانش آموزان
11- ارجاع دانش آموزانی که دارای مشکلات حاد هستند به سازمانها و مراکز تخصصی زیربط
12- ارائه آمار و اطلاعات مربوط به وضعیت دانش آموزان به واحدهای ذیربط در منطقه
13- کمک به مدیران و کارکنان مدرسه جهت استفاده از کمک های غیرنقدی مردمی انجمنها، سازمانها، نهاد برنامه های موجود درمنطقه برای حل معضلات دانش آموزی
14- تکمیل دفتر ثبت فعالیتها و ارائه گزارش کار به مسئولین ذیربط
15- شرکت در دوره های بازآموزی و سمینارها
16- تشکیل جلسات توجیهی برای والدین با توجه به ماده 4 آئیننامه هدایت
17- با توجه به ماده 15 آئین نامه هدایت تحصیلی ارائه نمودن اطلاعات کامل در مورد مسائل نظام جدید و هدایت تحصیلی به دانش آموزان و آشنانمودن آنها با توانائیها و استعدادهایشان در رابطه با انتخاب رشته تحصیلی با توجه به پرونده تربیتی تحصیلی
18- مطالعه ی دقیق کلیه بخشنامه ها و دستورالعمل های ارسال شده مرتبط با وظایف مشاوره
فصل اول مبادی تحقیق
بررسی میزان موفقیت مشاوران در دبیرستانهای پسرانه ناحیه 4 کرج
مشاوره به معنی همکاری کردن و رأی و نظر فرد متخصص و آگاه را درانجام کاری خواستن است.
مشاوره نیز همچون راهنمایی تعریف یگانه و یکسانی که مورد قبول همه متخصصان باشند ندارد. و از دیدگاههای صاحب نظران به طریق متعددی تعریف شده است. گروهی از متخصصان مشاور را ازدیدگاه مدل طلبی تعریف کرده و معتقدند مشاوره فعالیتی تخصصی است که به تخشیص مشکل کنشی و ارائه درمان به آن می انجامد از این دیدگاه مشاور که فردی آگاه و متخصص در شناخت و حل مسائل روانی است و نقش بسیار فعال و تعیین کننده ای دارد و اوست که شکل را تشخیص می دهد و سپس برای آن درمان ارائه می دهد و نقش فعالیت مراجع که انسانی دردمند و نیازمند به کمک است به حداقل کاهش می یابد به این شیوه از آزمونهای روانی برای تشخیص مشکلات به میزان زیادی استفاده می شود و مهارت و صلاحیت های فنی وتکنیکی مشاور در حل مشکلات مراجع نقش به سزایی دارد.
به نظر پاترسون(1) ( 1974) مشاور جریان کمکی تخصصی بین مراجع و مشاور است مراجع شخصاً قادر به حل مشکلات روانی خود نیستند و برای دریافت کمک به منظور حل مشکلش از مشاور که در حل مشکلات روانی مهارت دارد یاری می طلبد. رابطه مشاوره ای که در آن مراجع احساس امنیت و اعتماد می کند از اهمیت بسزایی در حل مشکل برخوردار است در این معنی مشاور یکی از خدمات اصلی و اساسی راهنمایی محسوب می شود و با پند و اندرزدادن به مراجع کاملاً تفاوت دارد.
به نظر آرباکل(1)(1977) در مشاوره برقراری رابطه حسنه بین مراجع و مشاور اهمیت بسزایی دارد و باعث می شود که مراجع با تجزیه و تحلیل و شناخت رفتارش نحوه ایجاد رابطه صحیح با دیگران را یاد بگیرند اهداف زندگی و نکات قوت و ضعف خود را بشناسند و براساس آنها به طریقی عمل کند که نیازهایش را بطور معقولی برآورده سازد از این رومشاوره رابطه یاری دهنده ای است که به تغییر در اعتقادات و نگرشها و نهایتاً در شیوه زندگی فرد می انجامد. می توان گفت که مشاوره فعالیتی تخصصی، هدفدار و پویا بین مراجع( فرد مشکل دار) و مشاور( کسی که در برقراری رابطه حسنه و حل مشکلات روانی تخصص دارد.) است که در آن مراجع در یک جو مملو از تفاهم و همدلی آزادنه و صادقانه به طرح مشکلش با مشاور می پردازد و پس از تجزیه و تحلیل موضوع و خودشناسی بیشتر و عمیق تر با کمک مشاور به تصمیم گیری مناسب و نهایتاً حل مشکل موفق می شود. در مشاهده
اولاً: برقراری محیطی سرشار از امنیت و تعامل پویا بین مراجع و مشاور ضروری است. ثانیاً مشاور نقش کمک دهنده و نه تحمیل کننده ای برعهده دارد.
ثالثاً هدف مشاور خودشناسی بیشتر و یادگیری و تصمیم گیری مناسب و قبول مسئولیت مراجع است. رابعاً مراجع از طریق مشاهده شیوه های انتخاب و طرح ریزی و ادامه یک زندگی معقول وموفقیت آمیز را می آموزد و در آینده خود می تواند مشکلاتش را حل کند و برای هر مشکلی به مشاور مراجعه نکند.(1)
بعقیده پاترسون مشاوره قسمتی از برنامه راهنمایی تحصیلی است اما بخش اعظم این برنامه را تشکیل می دهد.(6) مشاوره هسته اصلی خدمات راهنمایی تحصیلی، حرفه ای، و سازشی است. علاوه بر آن مشاوره عالی ترین و برجسته ترین فعالیت متبحرانه برای فرد متخصص در امور راهنمایی و استخدامی است(2) .
2 - تعریف مسئله مورد پژوهش
همانطور که از موضوع تحقیق برمی آید هدف بررسی میزان موفیت مشاوران از چند سال اخیر( از سال 1370 تاکنون) می باشد. به دلیل عدم موفقیت این گروه در سال های قبل و اوایل انقلاب قصد این است که در این تحقیق ضمن بررسی میزان موفقیت مشاوران علل موفقیت یا عدم موفقیت روشن گردد. از شواهد اینگونه برمی آید که یکی از دلالیل عدم موفقیت مشاوران در سالهای گذشته عدم رازداری مشاوران در جهت هدایت تحصیلی و شغلی و تربیتی بوده است هراس دانش آموز از مشاور از دیرباز بعنوان یکی از معضلات که منجر به تشدید فاصله مشاور و دانش آموز می گردد شده و از طرفی تخصص ناکافی مشاوران از جمله عوامل دیگر عدم موفقیت مشاوران بوده است که درنتیجه تحقیق به روشنی مسائل مزبور مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
خلاصه اینکه عدم موفقیت مشاوران در اولین طرح مشاوره ای در ایران درسالهای 1350 تا 1358 و مشکلات ناشی از مسائل تحصیلی و شغلی و تربیتی دانش آموزان، بخصوص جدیدبودن طرح در دبیرستانها و ارائه مشکلات مربوط به مشاوره توسط دانش آموزان انگیزه ای بود که به تحقیق در این خصوص بپردازیم. تا راهکاری جهت تعمیق وبررسی موانع موجود توسط مسئولین گردد.
بطورکلی می توان موانع اجرای صحیح رده مطلوب خدمات مختلف راهنمایی در کلاس ایران را به دو بخش برون سازمانی و درون سازمانی تقسیم کرد.
الف: موانع برون سازمانی
نگرشها و ارزشها و طرزتلقی مردم ازرشته های تحصیلی پیش دانشگاهی و دانشگاهی بویژه فنی و حرفه ای آنها بافته نبودن نیروی انسانی در بخشهای صنعت- خدمات و کشاورزی در رده های مخلتف مهارت
در دسترس نبودن فرهنگ مشاغل ایران
گسترده نبودن ارتباطات و همآهنگی لازم بین مراکز آموزشی و پژوهشی، آموزش عالی با سازمانهای آموزشی پیش دانشگاهی
پراکنده بودن اطلاعات مربوط به امکانات تحصیلی و شغلی سازمانها
کمبود نشریات و بروشورهای تحصیلی و شغلی مربوط به سازمانها
ب: موانع درون سازمانی
- عدم عرضه اطلاعات همه جانبه تحصیلی- شغلی به صورت نظام یافته به دانش آموزان
- ارتباط کم تحصیلات دبیرستانی و دانشگاهی
کمبود مؤسسات آموزشی اختصاصی و درنتیجه گرایش شدید به سوی تحصیلات دبیرستانی
محدودبودن امکانات آموزشی و پرورشی و در نتیجه آشکارشدن استعدادهای عمومی و اختصاصی
کمبود بعضی از رشته های تحصیلی متوسطه در مناطق مختلف کشور و درنتیجه عدم امکان انتخاب رشته مناسب
محدودبودن ابزار و روشهای شناخت و هدایت دانش آموزان [1]
3- هدف تحقیق
الف – آیا مشاوران نظام جدید در هدایت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موفق بوده اند؟
ب- آیا دانش آموزان از خدمات مشاوره ای بخوبی بهره برده اند؟
ج- آیا مشاوران د رهدایت دانش آموزان و انتخاب شغل مناسب موفق بوده اند؟
و- آیا مشاور مدارس نظام جدید تاکنون در رفع مشکلات تربیتی – عاطفی دانش آموزان موفقیتی داشته است؟
4- ضرورت تحقیق
امر راهنمایی و مشاوره درهر نظام آموزشی یک ضرورت تاریخی- اجتماعی و آموزشی است هرجا مدرسه و آموزشگاهی هست در آن مسائل و مشکلات متعدد درسی، شخصی، خانوادگی، شغلی، مالی، سازگاری، عاطفی و روانی نیز وجود دارد. بسیاری از مسائل و معضلات برخاسته از بطن هر نظام آموزشی است از این روی پرداختن بدانها و کوشش در شناخت و حل و فصل آنها همانند هر فعالیت آموزشی دیگر بوجود فرد تحصیل کرده و آزموده نیاز دارد.
مشاور به یک معنی تجربه کهن نسل آدمب است و از سویی مبحثی نوین است. انسان در طول قرون و اعصار دریافته است به نظام داشتن مشکل و اخذ تصمیم گفتگو داشتن با یک دوست صمیمی، یا یک معلم و روحانی، همسر، کشیش، یا والدین و پزشک می تواند فکر را روشنی بخشد.
اخذ تصمیم را آسان کند و دلواپسی و اضطراب را تسکین دهد. آنچه در عصر کنونی تازگی دارد و تکوین و رشد مشاوره به صورت یک شغل تخصصی است تنها در نیم قرن اخیر است که برای فردی ارتباط کم خانواده با مدارس میسر گردیده تا همه عمر و انرژی خود را در نوعی از قدمت مصروف دارد که یاری و کمک تخصصی به دیگران است و می تواند در سراسر زندگی نه تنها محل درآمد و اعاشه حیات او باشد بلکه شغل بس دلپذیر است که هم به رشد و تکامل دیگری می انجامد و هم به رشد و پیشرفت خود ا ومی افزاید.