پروژه برای دریافت درجه کارشناسی
رشته حسابداری
چکیده
بدون شک، دولتها در قبال شهروندان در مورد تحصیل و مصرف منابع مالی، مسئولیت پاسخگوئی دارند. مفهوم مسئولیت پاسخگوئی با تأکید بر حقوق شهروندان مقرر می‌دارد که دولتهای منتخب مردم در مورد افزایش منابع مالی که از طریق وضع مالیات و عوارض و یا استقراض صورت میگیرد، دلایل قانع‌کننده و منطقی به شهروندان و یا نمایندگان قانونی ایشان ارائه نمایند. از سوی دیگر در مورد مصرف منابع مالی و نتایج عملیاتی که منابع مالی برای آن مصرف گردیده است نیز مسئولیت پاسخگوئی عمومی دارند. با توجه به اهمیتی که تعیین میزان درآمدها و هزینه‌های واقعی یک دوره مالی در ادای مسئولیت پاسخگوئی دولتها و ارزیابی این مسئولیت توسط شهروندان و نمایندگان قانونی آنها دارد، لذا روشهای شناسائی و اندازه‌گیری درآمدها و هزینه‌های دولتها نیز از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار خواهد بود. به همین جهت مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی دولتی در دو دهه آخر قرن بیستم، بر استفاده از مبنای تعهدی در حسابداری و گزارشگری مالی دولتها و واحدهای تابعه آنها تأکید داشته و نظامهای حسابداری اغلب دولتهای کشورهای توسعه یافته برمبنای تعهدی طراحی و به مورد اجراء گذاشته شده است. با توجه به مطالب پیش گفته، مبنای حسابداری تعهدی قادر است درآمدهای تحقق یافته و هزینه‌های انجام شده یک دوره مالی را گزارش نماید. گزارش درآمدهای تحقق یافته و هزینه‌های انجام شده یک دوره مالی در ارتقاء سطح مسئولیت پاسخگوئی نقش در خور ملاحظه‌ای داشته و شهروندان را در جریان حقایق و عملیاتی که دولتها در یک دوره مالی انجام می‌دهند قرار می‌دهد. استفاده از مبنای تعهدی در حسابداری و گزارشگری مالی دولتی موجب می‌شود تا شهروندان با دریافت اطلاعات شفاف در مورد درآمدها و هزینه‌های یک دوره مالی، ارزیابی خود را از کفایت یا عدم کفایت در آمدهای یک دوره مالی برای تأمین هزینه خدمات ارائه شده توسط دولت در همان دوره مالی ارتقاء بخشند.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
ارائه اطلاعات دقیق درآمدها و هزینه‌های شهرداری‌ها در گزارشهای مالی و مقایسه ارقام واقعی درآمدها و هزینه‌ها با ارقام پیش‌بینی شده در بودجه سالانه، تصویر شفافی از عملکرد آنها جهت قضاوت آگاهانه واحدهای نظارت‌کننده بی‌طرف و مستقل و نمایندگان قانونی شهروندان در شورای اسلامی شهر و سایر استفاده‌کنندگان اطلاعات مالی، ارائه نموده و ارزیابی ایشان را دقیق‌تر می‌نماید.
پروژه حاضر حاصل مطالعات میدانی است که محقق به منظور تغییر مبنای نقدی حسابداری به مبنای تعهدی در شهرداری‌ها انجام داده است.
1-2- تعریف موضوع
بودجه: بودجه عبارت است از بیان مقداری طرحها و برنامه‌ها برای واحد مشخص و زمان معین. بودجه‌یکی از ابزار مهم مدیریت است و ارقام بودجه پیش‌بینی و برآوردی است. بودجه حامل مفهوم محدودیت منابع مالی است.
بودجه عملیاتی، برنامه مقداری سالانه است که بصورت کمی بیان شده است،که بودجه های نقد و سرمایه ای در اجرای بودجه جامعبه جایگاه بودجه عملیاتی بستگی مستقیم دارد.
بودجه ریزی عملیاتی عبارت است از برنامه سالانه که رابط میان میزان وجوه تخصیص یافته و
نتایج به دست آمده از آن برنامه را نشان می دهد. این بدان معناست که با هر میزان مخارج انجام شده در هربرنامه ، می باید مجموعه معینی از اهدافتامین گردد .
بودجه ریزی عملیاتی آن نوع بودجه ریزی است که به گونه ای نظام مند شاخصهای عملکرد رادر فرایند تخصیص منابع عمومی کمیاب مورد استفاده قرار می دهد .
بودجه ریزی عملیاتی به رویه ها یا مکانیزمی اطلاق می گردد که براساس ان رابطه بین(وجوه تخصیص داده شده به بخش دولتی) و(نتایج یا خروجی حاصل از ان) رابطه برقرار می نماید. این رابطه ازطریق استفاده از اطلاعات عملکرد رسمی در تصمیمات مربوط به تخصیص منابع معین می شود.
مفاهیم اصلی مورد استفاده دربودجه ریزی عملیاتی:
وظیفه(mission):ماموریت اصلی وفلسفه وجودی یک دستگاه اجرایی یا برنامه است.
برنامه(program):تلاش سازمان یافته با اهداف کمیت پذیر یک دستگاه اجرایی دارای وظیفه،بودجه وپرسنل مشخص است.
فعالیت(activity) :مجموعه اقدامهای کمیت پذیز با هدف مشخص برای تحقق ارمانها واهداف برنامه است.
عملکرد(performance):اقدامهای انجام گرفته بوسیله یک دستگاه اجرایی برای تبدیل داده ها به ستانده ها ونتایج از طریق فرایندی خاص است . داده ها،ستانده ها ونتایج رادر مجموعه زنجیره عملکرد می گویند.
شاخص های عملکرد performance indicator:موضوع مورد اندازه گیری در خصوص جنبه های مختلف عملکرد است.مانند تعداد مشتریان ناراضی از دریافت خدمات.
توانمند سازی: توانمند سازی عبارت است از افزایش کارائی و اثر بخشی در ارایه خدمات دولتی و بهبود میزان پاسخگویی به مردم ، ارتقاء سطح کیفی سرمایه انسانی بخش دولتی از طریق افزایش سطح دانش و مهارت کارکنان دولت، توسعه آگاهی های عمومی کارکنان دولت به منظور افزایش کیفیت ارایه خدمات ، توانمند سازی مدیران در زمینه بهبود وظایف مدیریتی، آماده سازی کارکنان دولت برای ارتقاء به رده های بالا.
بودجه‌ریزی و مدیریت مبتنی بر داده : حرکت از یک نظام بودجه‌ریزی و مدیریت مبتنی بر داده به نظام مبتنی بر محصول یا نتیجه ، به معنای افزایش مقادیر اطلاعات و تحول در نوع اطلاعات تولید شده و استفاده شده برای اجرای فرآیند بودجه‌ریزی و مدیریت است. استفاده از اطلاعات شامل هدف‌گذاری برای محصولات و شاخص‌ها یا هدف‌گذاری برای نتایجی است که کمک می‌کند دولت در مقابل مردم و نهادهای نظارتی پاسخگو باشد.
1-3- بیان مسئله
چگونه می‌توان توزیع و مصرف اعتبارات تخصیص یافته را با نتایج حاصل از فعالیتها و خدمات مقایسه و بررسی کرد؟
آیا در مراکز تحقیقاتی دستورالعمل مصوب و قانونی در خصوص اختصاص اعتبار مصوب به پروژه‌‌های تحقیقاتی و سایر فعالیتها وجود دارد؟
در رابطه با توزیع اعتبارات براساس قیمت تمام شده چه مشکلاتی وجود دارد؟
آیا روشهای ارزیابی فعلی در کنترل هزینه‌ها جوابگو است؟
بودجه عملیاتی در واقع همان بودجه برنامه‌ای است که به نحو دقیق‌تر و روشن‌تری اجرای برنامه‌ها را از دیدگاه "فایده و هزینه" تجزیه و تحلیل می‌نماید و با روش اندازه‌گیری حجم کار، قیمت تمام شده تولید یا خدمت را به دست می‌آورد. و با نورم‌ها و استانداردها مقایسه تطبیقی و تحلیلی می‌نماید. و به علل افزایش قیمت تمام شده واقف می‌گردد و در نهایت به مدیریت مرکز کمک می‌کند.
روش تنظیم بودجه عملیاتی در حقیقت افزایش دقت برآوردها در روش بودجه برنامه‌ای است.
در ایران سالهاست که تهیه و تنظیم بودجه به روش سنتی و برنامه‌ای مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل مشکلاتی که در این خصوص مطرح بوده و عدم موفقیت در خصوص توزیع منابع، تهیه و تنظیم بودجه به روشهای جدید از جمله بودجه‌ریزی عملیاتی اخیراً مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
از مشکلات بودجه‌ریزی فعلی شفاف نبودن فرآیند بودجه‌ریزی و بی‌توجهی به ارتباط بین حجم فعالیتها و بودجه اختصاص داده شده، نداشتن نظارت عملیاتی دقیق می‌توان اشاره کرد.
کره جنوبی، انگلیس، امریکا، استرالیا، دانمارک، برزیل، مصر، کلمبیا در این خصوص دارای تجربیاتی هستند، اما میزان موفقیت آنها در اجرا متفاوت بوده است. در بودجه‌ریزی عملیاتی ارتباط بین اعتبارات بودجه‌ای و عملکرد دستگاههای اجرایی شفاف و قابل درک است و بر نوعی پیوند بین اطلاعات عملکردی و فرآیند بودجه‌ریزی تأکید دارد.
1-4- اهمیت وضرورت تحقیق
در حقیقت در دنیای امروز هیچ مدیری بدون استفاده از اطلاعات واقعی و بهنگام نمی تواند تصمیم صحیح اتخاذ نماید و تصمیماتی که بر اساس فرضیات و بدون توجه به واقعیات اتخاذ می شود معمولا نتایج مطلوبی نداشته و موجب بروز مشکلاتی نیز خواهد گردید . از این رو در این تحقیق تلاش شده به نوعی مدیریت را، با روش بودجه ریزی عملیاتی بررسی کرد.
1-5- اهداف تحقیق
تاثیر استقرار بودجه‌ریزی عملیاتی وحسابداری تعهدی در مدیریت دولتی.
1-6- محدودیتهای تحقیق
این تحقیق با محدودیت های به شرح زیر مواجه بوده است:
1- محدودیت در پرسش نامه کتبی در جهت تکمیل این پروژه
2- تکیه نتایج به دست آمده بر مبنای دیدگاه مدیران شاغل در سازمانهای دولتی
1-7- قلمرو تحقیق
1-7-1 - قلمرو موضوعی تحقیق
در تحقیق حاضربه بررسی فرایند استقرار بودجه‌ریزی عملیاتی و حسابداری تعهدی
در شهرداری‌ها پرداخته شده است.
1-7-2- قلمرو زمانی تحقیق
این تحقیق در سال 1391-1390 مورد بررسی قرار گرفته شده است.
1-7-3- قلمرو مکانی تحقیق
این تحقیق در استان اردبیل، شهرستان اردبیل تهیه شده است.
1-8- استفاده کنندگان
این تحقیق برای استفاده اساتید رشته حسابداری ، دانشجویان این رشته و علاقمندان این موضوع می باشد.
1-9- منابع فصل اول
1. آنتونی، دیردین، برنورد، نظامهای کنترلی مدیریت، ضیایی بیگدلی، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1372.
2. ابطحی سید حسین، مهروژان آرمن، اصول برنامه ریزی و کنترل پروژه، تهران، نشر قومس، 1372.
3. استونروفریمن، مدیریت ج 2 (برنامه‌ریزی و سازماندهی)، اعرابی و پارسائیان، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1379.
4. ایکاف، راسل، برنامه‌ریزی تعاملی، سهراب خلیلی شورینی، تهران، کتاب ماد، 1375.
5. بل، سیمون و مورس، استفان، سنجش پایداری، شاهنوشی، دهقانیان و آذری‌فر، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1386.
فصل دوم
ادبیات نظری
2-1- مقدمه
حسابداری عبارت از مجموعه قواعد و روش‌هایی است که با بکارگیری آنها اطلاعات مالی و اقتصادی یک مؤسسه گردآوری، طبقه‌بندی و به شکل گزارشهای حسابداری تلخیص می‌شود و برای تصمیم‌گیری در اختیار مدیران قرار میگیرد، امروزه شیوه جمعآوری، طبقه‌بندی و تفسیر اطلاعات حسابداری نقش اساسی در پیش‌بینی و برنامه‌ریزی مالی سازمانها و در حقیقت مدیریت استرتژیک آن دارد، زیرا اطلاعات مذکور مبنای لازم را برای تصمیم‌گیری و اتخاذ سیاست‌های آتی سازمان فراهم می‌سازد. در این میان وجود مبناهای مختلف در علم حسابداری که با توجه به تفاوت در فلسفه وجودی سازمانها و مؤسسات مختلف پدید آمده است و با توجه به نقاط قوت و ضعف هر یک از آنها در ارائه اطلاعات دقیق، قابل فهم و قابل اتکا به استفاده‌کنندگان آن به یکی از چالش‌های سازمانهای امروز بالاخص سازمانهای دولتی بدل گردیده است.
حسابداری اولین لازمه تشکیل هر سازمان، نهاد، و واحد اقتصادی در هر اندازه و شکل میباشد، امروزه هیچ واحد اقتصادی نمی‌تواند بدون بررسی دقیق و همه جانبه مسایل مالی، برای آینده برنامه‌ریزی کند، در واقع گزارش های مالی که محصول نهایی فرایند حسابداری میباشد، اطلاعات لازم را درباره هر واحد اقتصادی در اختیار اشخاص و نهادهای ذینفع قرار می‌دهد، بدین ترتیب منظور از حسابداری فراهم آوردن گزارشهای مالی درباره انواع مؤسسات است. از سوی دیگر دولت بزرگترین استفاده‌کننده از اطلاعاتی است که توسط سیستم های حسابداری فراهم می‌آید بطوری که لزوم نگهداری حساب درآمدها و هزینه‌های دولت منجر به ایجاد رشته و گرایش خاصی در علم حسابداری گردیده است.
-2 نظام بودجه ریزی عملیاتی:
در بودجه ریزی عملیاتی علاوه بر تفکیک اعتبارات به وظایف، برنامه ها، فعالیتها و طرحها، حجم عملیات و هزینه های اجرای عملیات دولت و دستگاههای ذیربط براساس روشهای حسابداری بهای تمام شده، محاسبه و تعیین می گردد.
حسابداری بهای تمام شده به عنوان بازوی مدیریت جهت برنامه ریزی،تصمیم گیری وکنترل عوامل بهای تمام شده تلقی می گردد وبا بررسی اطلاعات جمع آوری شده و ارایه آن به مدیران امکان کنترل عوامل بهای تمام شده خدمات وتولید ومراکز مختلف هزینه را فراهم نموده وبا مقایسه بین هزینه های بودجه شده وهزینه های واقعی،به تجزیه وتحلیل انحرافات بین این هزینه ها می پردازد، لذا ارقام پیش بینی شده در بودجه عملیاتی متکی به تجزیه و تحلیل تفصیلی برنامه ها، فعالیتها، عملیات و قیمت تمام شده آنان بر پایه اهداف و مقاصد دولت است، که در آن بخشی از هزینه های عمومی و استهلاک دارائیهای سرمایه ای به واحدهای عملیاتی برنامه ها و فعالیتها تخصیص می یابد.
تدوین و اجرای بودجه عملیاتی در دستگاههای دولتی مستلزم کاربرد حسابداری تعهدی، به منظور تعیین هزینه های واقعی برنامه ها و فعالیتهاست. هماهنگی و یکنواختی طبقه بندیهای بودجه ای و حسابداری و تطبیق آنها با ترکیب سازمانی دستگاههای دولتی از یک طرف و ارتباط وظایف برنامه ریزی، بودجه ریزی و حسابداری دولتی از طرف دیگر نیز از ضروریات بودجه عملیاتی و ایجاد اطلاعات کافی برای مدیریت منابع و وجوه عمومی است.
در بودجه عملیاتی از طبقه بندی عملیاتی جهت اعتبارات استفاده می شود. در طبقه بندی عملیاتی کالا و خدمات خریداری شده، به جای طبقه بندی برحسب نوع و ماهیت به عنوان عوامل و اجزای فعالیتها تلقی و طبقه بندی می گردند. برای نمونه مواد و مصالح ساختمانی مصرف شده توسط سازمان دولتی، بخشی از بهای تمام شده، جاده، پل یا ساختمان ساخته شده محسوب و طبقه بندی می گردد. زیرا مواد و مصالح مذکور در ترکیب با سایر تجهیزات و خدمات استفاده شده حاصل نهایی خاصی را که جزئی از وظایف و اهداف و برنامه های سازمان دولتی است، ایجاد می کند. به عبارت دیگر، مواد، کالا و خدمات خریداری شده با محصول و تولید نهایی (END-PRODUCT) ارتباط داده می شود. طبقه بندی عملیاتی مدارک و اسناد قابل قبول و واقعی را که ممکن است در تشخیص کارایی&، سطوح مختلف مدیریت مفید باشد، ایجاد می کند و بیان می دارد که علت افزایش هزینه های بهای تمام شده برنامه ها، افزایش حجم عملیات است یا افزایش هزینه ها برای حجم ثابت است. شکل شماره یک طبقه بندی در بودجه عملیاتی را نشان می دهد.
گرچه طبقه بندی عملیاتی برحسب فعالیتها توجه مدیریت را به برنامه ها و هزینه های تمام شده آنها جلب می کند ولی باید توجه داشت که هزینه های تمام شده همه فعالیتها به خودی خود، ارزش واقعی آنها را نشان نمی دهد. لذا در اکثر برنامه های دولت، فعالیتها به عنوان واحدهای اندازه گیری عملیات به کار می روند، زیرا، دارای قابلیت انعطاف و متناسب با ساختارهای سازمانی موجود هستند. دوران گذار از بودجه بندی برنامه ای به سوی بودجه بندی عملیاتی سرآغازی است برای: عبور از حسابداری نقدی به طرف حسابداری تعهدی؛ گامی موثر و مفید درجهت شفافیت سازی هرچه بیشتر هزینه ها؛ زمینه ای برای انجام اصلاحات ساختاری و عقلانی تر کردن نقش دولت در فعالیتهای اقتصادی.